Ένα παιδί, δύο γλώσσες

 

Η πολυγλωσσία και οι διάφοροι τομείς των πολλών πολιτισμών που παρουσιάζονται στην Ευρώπη τού σήμερα, αναμφίβολα επηρεάζουν την καθημερινή μας ζωή.


Οι άνθρωποι μετακινούνται από μία χώρα σε άλλη για ένα καλύτερο μέλλον για τους ίδιους και τα παιδιά τους. Κάνουν προσπάθεια να ενταχθούν σε ένα καινούργιο κοινωνικό-πολιτισμικό-οικονομικό περιβάλλον θέλοντας όμως να διατηρήσουν τους δεσμούς που έχουν με την κουλτούρα από την οποία προέρχονται και τις πατρογονικές τους ρίζες. Ο όρος «κουλτούρα» αναφέρεται στους τρόπους σκέψης, ομιλίας, κατανόησης και σχέσης μεταξύ ατόμων, τα οποία είναι χαρακτηριστικά μιας ομάδας ατόμων που έχουν την ίδια ιστορία. Οι κουλτούρες εξελίσσονται για ένα και μοναδικό σκοπό: να κάνουν ομοιογενείς ομάδες και να διατηρήσουν τα πιστεύω και τις αξίες τους δια μέσω των αιώνων (Paul, R., 2007).

Η συχνή διακίνηση και η εύκολη πρόσβαση για επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων σήμερα, κάνει την εκμάθηση μιας δεύτερης γλώσσας σημαντικό προτέρημα τόσο για την ανάγκη για καθημερινή επικοινωνία όσο και για ακαδημαϊκούς ή επαγγελματικούς σκοπούς.

Σημεία αναφορικά με τη διάσταση της διγλωσσίας ή πολυγλωσσίας στην Ευρώπη σήμερα όπως παρουσιάζονται στη βιβλιογραφία:
• Υπάρχουν 9,000 διαφορετικές γλώσσες που χρησιμοποιούνται ανά τον κόσμο σήμερα
• 60% του πληθυσμού μιλά πέραν της μίας γλώσσας
• Πέραν των 60 διαφορετικών γλωσσών χρησιμοποιούνται σήμερα στην Ευρώπη (η Ευρώπη της Βαβέλ) χωρίς να συμπεριλαμβάνεται η νοηματική. Επίσημα, στο Συμβούλιο της Ευρώπης, το κοινοβούλιο παρουσιάζει νομοθεσίες και μεταφράσεις σε 23 γλώσσες που αφορούν τις 27 χώρες- μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
• Οι γλώσσες αλλάζουν με τον καιρό. Αναπτύσσονται σταδιακά, όπως π.χ. τα Νέα Ελληνικά αναπτύχθηκαν σταδιακά από τα Αρχαία Ελληνικά.
• Οι γλωσσικές αλλαγές σε μία γλώσσα παρουσιάζονται όταν άνθρωποι που μιλούν διαφορετικές γλώσσες συναντιούνται και συμβιώνουν.
• Η ευκολότερη διακίνηση των επαγγελματιών στις χώρες της Ευρώπης και ο αυξημένος αριθμός μεταναστών φέρνει αναμφίβολα αλλαγή τόσο στη γλώσσα όσο και στην κουλτούρα της κάθε γλώσσας. Η προσαρμογή είναι πολλές φορές δύσκολη και οι συνθήκες ζωής όχι οι καλύτερες.
• Από τις πρώτες ημέρες της ζωής του, ένα παιδί έχει την ικανότητα να ξεχωρίζει τους ήχους της κάθε γλώσσας.
• Επίσης το παιδί από πολύ νωρίς μπορεί να διακρίνει μεταξύ των δύο γλωσσών.
• Από τον 2ο μήνα της ζωής του και πέρα, το παιδί έχει εδραιώσει τις παραμέτρους της κάθε γλώσσας.
• Μαθαίνει τους δύο προσδιορισμούς των δύο γλωσσών, δηλαδή λέει στον πατέρα «apple» και στη μητέρα «μήλο».

Διγλωσσία: η ικανότητα να χειρίζεσαι δύο γλώσσες (αντιληπτικά και εκφραστικά) εξίσου.

Μαθαίνοντας δύο γλώσσες
Ο κάθε άνθρωπος έχει την ικανότητα να μάθει μία νέα γλώσσα. Για ορισμένους είναι ευκολότερο από άλλους, αλλά όλοι μας μπορούμε να μάθουμε. Τα άτομα που χρησιμοποιούν δύο γλώσσες, λέγονται δίγλωσσα.

Τα παιδιά μπορούν να μάθουν να είναι δίγλωσσα. Μπορούν να μάθουν δύο γλώσσες στο σπίτι, στο σχολείο ή στην κοινότητα. Μερικά παιδιά μαθαίνουν και τις δύο γλώσσες πολύ καλά. Αλλά ορισμένες φορές, η μία γλώσσα είναι καλύτερη από την άλλη. Η γλώσσα την οποία γνωρίζει και χρησιμοποιεί καλύτερα ένα παιδί, είναι η κυρίαρχη γλώσσα . Με την πάροδο του χρόνου, η κυρίαρχη γλώσσα μπορεί να αλλάξει, ιδιαίτερα εάν το παιδί δεν τη χρησιμοποιεί συστηματικά.

Το να μιλάς δύο γλώσσες είναι μια ικανότητα όπως όλες οι άλλες. Για να μπορεί ένα παιδί να είναι καλό σε αυτή την ικανότητα χρειάζεται πολλή εξάσκηση, την οποία οι γονείς μπορούν να προσφέρουν. Χωρίς εξάσκηση/χρήση της γλώσσας, θα είναι πολύ δύσκολο για ένα παιδί να την κατανοήσει αρκετά και να τη χρησιμοποιήσει προφορικά μιλώντας σε διάφορους ανθρώπους και στις δύο γλώσσες.

Απόκτηση της πρώτης γλώσσας (Γ1) και της δεύτερης γλώσσας (Γ2):
• Τα παιδιά μπορούν να αποκτήσουν την κάθε γλώσσα ανεξάρτητα ή παράλληλα. Μπορούν να κάνουν επιλογή γλώσσας κατά την ηλικία 2-3 χρόνων.
• Τα παιδιά αποκτούν την Γ1 γρήγορα, όμως και την Γ2 το ίδιο γρήγορα. Η απόκτηση είναι ταχύτερη όταν η Γ2 παρουσιάζεται γύρω στα 3-4χρ. Η ιδανικότερη ηλικία για απόκτηση της δεύτερης γλώσσας, είναι πριν τα τρία χρόνια όπου η αποθήκευση των πληροφοριών είναι απεριόριστη, τυχαία και διατηρείται από τηνδιαδικαστική μνήμη.
• Τα δίγλωσσα παιδιά παρουσιάζουν εναλλαγή και συνδυασμό (code-mixing) των γλωσσών για να ενισχύσουν την επικοινωνία ικανοποιητικά χωρίς σύγχυση. Αυτός ο συνδυασμός γλωσσών είναι εμφανής μέχρι τα 3 χρόνια.
• Δεν υπάρχουν πολλά δεδομένα για τον ακριβή τρόπο της απόκτησης της Γ2, όμως κάποιες έρευνες δείχνουν ότι η διαδικασία απόκτησης σχετίζεται με το είδος της γλώσσας και τις συνθήκες εκμάθησης.

Oι βασικότερες μορφές διγλωσσίας (Καμπανάρος Μ. 2007) που αναφέρονται είναι:
Ισορροπημένη και ταυτόχρονη διγλωσσία
Το ισορροπημένο δίγλωσσο άτομο διαθέτει ισότιμη ικανότητα και στις δυο γλώσσες, ενώ το κυρίαρχο δίγλωσσο διαθέτει μεγαλύτερη ικανότητα σε μια από τις δυο γλώσσες, πολύ συχνά στη μητρική γλώσσα.
Σύνθετη και συντονισμένη διγλωσσία
Στη συντονισμένη διγλωσσία τα γλωσσικά σύμβολα και η αντίστοιχη εννοιολογική σημασία τους απομνημονεύονται ξεχωριστά και στις δυο γλώσσες, ενώ στη σύνθετη υπάρχει κοινή σημασιολογική έννοια, που συνδέεται με δυο διαφορετικά γλωσσικά σύμβολα.
Παιδική, εφηβική και διγλωσσία ενηλίκων
Η ηλικία κατάκτησης της διγλωσσίας αλληλεπιδρά με τη γνωστική, γλωσσική, νευροψυχολογική και κοινωνικοπολιτιστική ανάπτυξη του ατόμου. Ταυτόχρονο ρόλο παίζει και ο παράγοντας «περιβάλλον της κατάκτησης» και «η χρήση των δυο γλωσσών».
Ταυτόχρονη νηπιακή διγλωσσία και διαδοχική παιδική διγλωσσία
Στην περίπτωση της ταυτόχρονης νηπιακής διγλωσσίας, το παιδί αναπτύσσει εξ αρχής δυο μητρικές γλώσσες, ενώ στη διαδοχική παιδική μαθαίνει τη δεύτερη γλώσσα, αφού η κατάκτηση της μητρικής γλώσσας έχει ήδη επιτευχθεί.

Πώς μπορώ να διδάξω το παιδί μου να είναι δίγλωσσο;
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να διδάξετε ένα παιδί περισσότερες από μία γλώσσες. Θα μπορούσατε να κάνετε τα εξής:
• Χρησιμοποιήστε και τις δύο γλώσσες από την αρχή. Πολλά παιδιά μεγαλώνουν μαθαίνοντας δύο γλώσσες παράλληλα.
• Χρησιμοποιήστε μόνο μία γλώσσα ανάλογα με τον τόπο που είναι το παιδί (π.χ. τα Ελληνικά χρησιμοποιούνται μόνο στο σχολείο και τα αγγλικά μόνο στο σπίτι ).
• Χρησιμοποιήστε μόνο μία γλώσσα ανάλογα με το θέμα (π.χ. στο τραπέζι κατά τη διάρκεια του φαγητού μιλάμε μόνο ρωσικά, ενώ τα ελληνικά χρησιμοποιούνται μόνο στο διάβασμα ή ότι έχει να κάνει με τις εργασίες του σχολείου).
• Χρησιμοποιήστε μόνο μία γλώσσα με το ανάλογο άτομο(π.χ. η μαμά θα μιλά μόνο γερμανικά και ο μπαμπάς μόνο ελληνικά),
• Προσφέρετε αρκετές ευκαιρίες στο να ακούσει και να χρησιμοποιήσει και τις δύο γλώσσες σε καθημερινές δραστηριότητες.

Η ικανότητα ενός ατόμου να μάθει και να χρησιμοποιήσει μία δεύτερη γλώσσα, εξαρτάται πολύ από την ικανότητα της οικογένειας του να μιλά τη δεύτερη γλώσσα. Είναι εξαιρετικά σημαντικό για τους γονείς/φροντιστές ενός παιδιού να παρουσιάζουν ένα σωστό γλωσσικό πρότυπο. Εάν δεν μπορεί ο γονιός/φροντιστής να χρησιμοποιεί μία γλώσσα σωστά, δε θα πρέπει να τη διδάσκει. Το παιδί θα πρέπει να ακούει σωστά μία γλώσσα για να μπορέσει να την κατακτήσει με τις σωστές βάσεις.

Μπορεί η εκμάθηση δύο γλωσσών να προκαλέσει προβλήματα λόγου και ομιλίας;
Όχι. Τα παιδιά διεθνώς μαθαίνουν περισσότερες από μία γλώσσες χωρίς να αναπτύσσουν προβλήματα λόγου και ομιλίας. Τα δίγλωσσα παιδιά αναπτύσσουν τις ίδιες γλωσσικές ικανότητες όπως όλα τα άλλα παιδιά.

Τι θα μπορούσα να περιμένω όταν το παιδί μου μαθαίνει περισσότερες από μία γλώσσες;
Το κάθε δίγλωσσο παιδί είναι ξεχωριστό. Η ανάπτυξη των γλωσσικών ικανοτήτων και στις δύο γλώσσες εξαρτάται από την ποιότητα και την ποσότητα των εμπειριών που έχει το παιδί στο να χρησιμοποιεί και τις δύο γλώσσες. Τα ακόλουθα είναι μερικά βασικά χαρακτηριστικά της αρχικής περιόδου:
• Όπως όλα τα παιδιά, τα περισσότερα δίγλωσσα παιδιά αρχίζουν να λένε τις πρώτες τους λεξούλες στην ηλικία του ενός έτους (π.χ. μαμά, παπά). Κοντά στην ηλικία των 2 χρόνων, τα περισσότερα δίγλωσσα παιδιά χρησιμοποιούν φράσεις δύο λέξεων( π.χ. θέλω μπάλα, όχι τούτο). Αυτά είναι τα ίδια στάδια της γλωσσικής ανάπτυξης τα οποία παρατηρούνται και στα παιδιά που μαθαίνουν μόνο μία γλώσσα.
• Μερικές φορές, τα δίγλωσσα παιδιά μπορεί να αναμείξουν γραμματικούς κανόνες, ή να χρησιμοποιήσουν λέξεις και από τις δύο γλώσσες στην ίδια πρόταση. Αυτό είναι συχνό φαινόμενο στην ανάπτυξη της διγλωσσίας.
• Όταν παρουσιαστεί η δεύτερη γλώσσα, ορισμένα παιδιά μπορεί να μη μιλούν τόσο πολύ όσο πριν για ένα διάστημα. Αυτή η «σιωπηλή περίοδος» μπορεί να διαρκέσει μερικούς μήνες. Όμως και πάλι είναι συνηθισμένο φαινόμενο στην ανάπτυξη της διγλωσσίας και θα περάσει.

Τι πηγές θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω για να βοηθήσω το παιδί μου να είναι δίγλωσσο;
Βιβλία. Θα μπορούσατε να διαβάζεται στο παιδί και στις δύο γλώσσες. Μπορείτε να βρείτε βιβλία κάθε ηλικίας σε διάφορες γλώσσες στα βιβλιοπωλεία ή ακόμη να προμηθευτείτε από το διαδύκτιο.
Κασέτες και δισκάκια μουσικής. Οι κασέτες και τα δισκάκια σε άλλες γλώσσες μπορούν να βοηθήσουν επίσης. Η παρουσίαση της δεύτερης γλώσσας μέσω του τραγουδιού είναι ένας σπουδαίος τρόπος, ο οποίος είναι και διασκεδαστικός/απολαυστικός.
Βίντεο και δισκάκια τηλεόρασης. Υπάρχουν πολλά προγράμματα για παιδιά σε διάφορες γλώσσες. Συχνά τα προγράμματα αυτά διδάσκουν τα παιδιά αριθμούς, χρώματα, γράμματα και βασικό λεξιλόγιο.
Προγράμματα εκμάθησης μιας γλώσσας. Τα παιδιά μπορούν επίσης να μάθουν μια δεύτερη γλώσσα μέσα από οργανωμένα γλωσσικά προγράμματα σε μικρές ομάδες διάμεσου του παιγνιδιού ή του νηπιαγωγείου από μικρή ηλικία.

Εάν το παιδί μου έχει πρόβλημα να επικοινωνήσει, θα πρέπει να χρησιμοποιήσω μόνο μία γλώσσα;
Σε αυτήν την περίπτωση, δηλαδή όταν το παιδί παρουσιάζει δυσκολίες στην επικοινωνία του, θα είναι καλύτερα να του μιλάτε στη γλώσσα στην οποία εσείς νοιώθετε πιο άνετα, τη μητρική σας ίσως γλώσσα. Αυτό είναι σωστό και όταν το παιδί χρησιμοποιεί μια άλλη γλώσσα στο σχολείο. Αλλά προσπαθήστε να μην κάνετε απότομες αλλαγές στη ρουτίνα ενός παιδιού διότι μπορεί να προκαλέσει δυσαρέσκεια και άγχος.
Εκείνο που είναι σημαντικό να θυμάστε, είναι ότι τα παιδιά τα οποία παρουσιάζουν δυσκολία στη γλωσσική ανάπτυξη και στις δύο γλώσσες, είναι τα παιδιά τα οποία χρειάζονται επαγγελματική αξιολόγηση λόγου και ομιλίας δηλαδή αξιολόγηση από λογοπαθολόγο/λογοθεραπευτή.

Στην αξιολόγηση ατόμων με πολιτιστικές και γλωσσολογικές διαφορές είναι σημαντικό για το λογοθεραπευτή να εξακριβώσει εάν το άτομο εκδηλώνει επικοινωνιακή διαταραχή ή επικοινωνιακή διαφορά ανάμεσα στη μητρική/ κυρίαρχη γλώσσα (Γ1) και στη δεύτερη γλώσσα (Γ2).
Η διαταραχή μπορεί να διαγνωστεί μόνο όταν το άτομο εκδηλώνει δυσκολίες σε όλες τις γλώσσες του/της. Εάν παρουσιάζονται διαφορές μόνο όταν μιλάει στη δεύτερη γλώσσα, τότε αυτές θεωρούνται γλωσσικές διαφορές. (Καμπανάρος Μ., 2007)

Η αξιολόγηση πρέπει να γίνεται με δοκίμια που είναι κατάλληλα τόσο για την συγκεκριμένη γλώσσα, με όλες της τις ιδιαιτερότητες όσο και να είναι προσαρμοσμένα στην κουλτούρα της γλώσσας.

Σχετικά με το επίπεδο των γλωσσικών γνώσεων η διγλωσσία θεωρείται ως συνέχεια και όχι ως μια δίγλωσση/μονόγλωσση διχοτομία. Ένα άτομο μπορεί να έχει διαφορετικά επίπεδα ικανότητας στις διαφορετικές γλωσσικές λειτουργίες (ακουστική και γραπτή κατανόηση, προφορικός και γραπτός λόγος) και στους διαφορετικούς γλωσσολογικούς τομείς (μορφολογία, σύνταξη, φωνολογία, λεξική σημασιολογία).

Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της διγλωσσίας;
Ερευνητές αναφέρουν ότι είναι πλεονέκτημα το να είναι κάποιος δίγλωσσος. Μερικά από αυτά τα πλεονεκτήματα μπορεί να συμπεριλαμβάνουν:
• Να μπορείς να μαθαίνεις καινούργιες λέξεις ευκολότερα
• Να κάνεις εύκολα ομοιοκαταληξίες με λέξεις
• Να μπορείς εύκολα να σπάζεις τις λέξεις στους φθόγγους που την αποτελούν
• Να μπορείς να χρησιμοποιείς πληροφορίες με καινούργιους τρόπους
• Να ταξινομείς εύκολα λέξεις σε κατηγορίες
• Να βρίσκεις λύσεις σε προβλήματα
• Να έχεις καλή ικανότητα στο να ακούς και να προσέχεις όταν σου μιλούν
• Να σχετίζεσαι με άλλους

Στην πρόκληση της πολυ-εθνικής Ευρώπης τού σήμερα, το εφόδιο εκμάθησης μιας δεύτερης γλώσσας από το σπίτι είναι ότι καλύτερο δώρο μπορείτε να κάνετε για τα παιδιά σας.

Πηγή: www.paidiatros.com