Η σεξουαλική σημασία στη νηπιακή παιδική και εφηβική ηλικία

Ακούγεται αστείο, πολλές φορές οι ενήλικοι χαμογελάμε είτε από αμηχανία, είτε από ντροπή/συστολή είτε για να μην φέρουμε τον γονέα /κηδεμόνα σε δύσκολη θέση μπροστά στην ουσιαστική ερώτηση που έχει θέσει το παιδί: «Μαμά εγώ από που «βγήκα» ή «Πως γεννήθηκα» ή «Πως μπήκα στην κοιλιά σου», «Ήμουν και στην κοιλιά του μπαμπά;». Από αντίστοιχες ερωτήσεις που παίρνουν τα παιδιά από τους μεγαλύτερους τους διαμορφώνονται εν συνεχεία και άλλες ερωτήσεις- αστειάκια όπως: «Δηλαδή εάν πάρω αγκαλίτσα ‘η φιλήσω την Μαιρούλα θα έχει στην κοιλίτσα της μωράκι;;;» «....και αφού πόναγες γιατί δεν πήρες φάρμακα για να μην πονάς;;;;» «εγώ σε πονούσα μέσα στην κοιλίτσα, σε χτύπαγα;;;;». Πάρα πολλά ερωτήματα παίρνουν θέση στο μυαλό των παιδιών, είναι απολύτως φυσιολογικό και υγιές, το τι εικόνα λαμβάνει ένα παιδί κατά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό το έχουν διαμορφώσει οι ενήλικοι –και μόνο. Γράφεται και λέγεται παντού αλλά είναι ο πραγματικός λόγος μιλώντας ξεκάθαρα στα παιδιά γ’ αυτά που ερωτάστε τους «χτίζεται» εικόνες και πραγματικότητες μέσα στις οποίες ζουν, συνυπάρχουν, πορεύονται, εκπαιδεύονται. Οι μη αληθής έννοιες μπερδεύουν τα παιδιά και ενοχοποιούν τους γονείς για την μη σωστή κατεύθυνση /καθοδήγηση που τους δίνουν. Τα παιδιά από όποια ηλικία και να είναι οφείλουν να ξέρουν για όσα τους δημιουργούν απορία, όπως και οι ενήλικοι περιμένουν από τους άλλους σαφείς θέσεις και απαντήσεις έτσι και τα παιδιά σύμφωνα πάντα με το ηλικιακό τους φάσμα έχουν απαίτηση να παίρνουν απαντήσεις που θα τους ηρεμούν ή θα τους δημιουργούν νέες ερωτήσεις και απορίες. Ναι στην αλήθεια και στην επεξήγηση, όχι στον εκφοβισμό, στην τιμωρία και στην ενοχή. Αρκετοί γονείς θέτουν κατά καιρούς διάφορα ερωτήματα, μέσα από συζητήσεις, από ομάδες γονέων, forum, blogs.....Σ’ αυτό το κείμενο θα γίνει μία προσπάθεια να μιλήσουμε με όσο πιο απλό τρόπο γίνεται για κάποια ζητήματα /θέματα γύρω από την σεξουαλικότητα των παιδιών/ θέματα διαπαιδαγώγησης που θα μας ωθήσουν να γίνουμε περισσότερο απλοί, να έρθουμε πιο κοντά με τα συναισθήματα μας, με  τα παιδιά μας και κυρίως να δημιουργήσουμε έναν ασφαλή και ειλικρινή τρόπο επικοινωνίας. ΜΑΘΑΙΝΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΕΞΕΡΕΥΝΩΝΤΑΣ ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥΣ Αρκετοί γονείς θεωρούν ότι η ενημέρωση και οι κατάλληλες πληροφορίες είναι χρήσιμο να δίνονται στα παιδιά όταν αυτά βρίσκονται στην εφηβεία, ή λίγο πριν ενταχθούν σε αυτήν. Τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία «εξερευνούν» σχεδόν όλα τα σημεία του σώματος τους και πολύ περισσότερο τις ερωτογενείς ζώνες. Αυτό γίνεται σύμφωνα και με την Ψυχαναλυτική θεωρία μέσω του πρωκτικού σταδίου, έλεγχος σφικτήρων, εγκράτεια, αφόδευση. Σ΄αυτήν την φάση το παιδί αρχίζει και ορίζει τον έλεγχο του εαυτού του, οριοθετείτε.....δειλά-δειλά μαθαίνει να εξοικειώνεται με τους άλλους. Μία ουσιαστική προφύλαξη για την υγεία του παιδιού και αργότερα του ενήλικα είναι να του δοθεί νωρίς μία αντικειμενική σεξουαλική ενημέρωση και αναφερόμαστε στα πρώτα στάδια της παιδικής ηλικίας, τονίζοντας πάντα ότι ο λόγος που χρησιμοποιείται είναι ανάλογος της ηλικίας του παιδιού. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι οι γονείς οφείλουν να συμπεριφέρονται με απόλυτα φυσιολογικό τρόπο στην εικόνα ενός παιδιού να έχει απορίες και να ακουμπά τα σημεία του σώματος του εκείνα που οι περισσότεροι θεωρούν «απαγορευμένα». Οι απόψεις διίστανται εδώ και αρκετά χρόνια στο εάν οι γονείς προφυλάσσουν οι ίδιοι την γύμνια τους μπροστά στα παιδιά. Πάντως η σύνηθες εικόνα είναι στο αντίκρισμα ενός γυμνού θεάματος του γονιού  προς το παιδί ο πρώτος, ενοχικά και με ντροπή να περνά την αίσθηση ότι η εικόνα αυτή που είδαν είναι από αποκρουστική έως κάτι πολύ κακό που δεν κάνει να επαναλάβουν ποτέ εκείνοι μπροστά σε άλλους ανθρώπους!!!! Έχει αποδειχτεί ότι  παιδιά των οποίων οι γονείς δεν δίνουν ενοχική σημασία στην απόκρυψη του σώματος διαπιστώνουν δίχως άρρωστη περιέργεια τις διαφορές ανάμεσα στο ανδρικό και στο γυναικείο σώμα. Σε αντίθεση με παιδιά που γίνονται έφηβοι και μετά ενήλικοι που έχει περάσει η πεποίθηση ότι το γυμνό είναι ενοχικό, βρώμικο και ανήθικο. Από την νηπιακή κιόλας ηλικία  ο άνθρωπος έχει το δικαίωμα να εξερευνά τον εαυτό του, έτσι τον μαθαίνει, και έτσι μαθαίνει και τους άλλους να μάθουν για αυτό-εφόσον όμως πρώτα ο ίδιος έχει γίνει ο κυρίαρχος του εαυτού του-!!!! ΥΠΑΡΧΕΙ ΗΛΙΚΙΑΚΟ ΟΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑΣ; Από τους πρώτους κιόλας μήνες της ζωής τους, όταν ανακαλύψουν ότι υπάρχει «κάτι εκεί κάτω» που τους προκαλεί ευχαρίστηση, και ανησυχία στους γονείς ,τα μικρά δακτυλάκια κατευθύνονται στις «περίεργες» περιοχές κάθε φορά που βρίσκουν ευκαιρία. Από την ηλικία των 1,5 – 2 έτη στα αγοράκια παρατηρείται στύση, μάλιστα έρευνες έχουν δείξει πως όλα τα μωρά έχουν διέγερση. Στα αγόρια μάλιστα παρατηρούνται συχνά στύσεις του πέους, οι οποίες μπορεί να είναι είτε αποτέλεσμα της ευχαρίστησης είτε αντανακλαστικές . Η αίσθηση «ελευθερίας» που νιώθουν τα μικρά παιδιά όταν μένουν γυμνά οδηγεί ασυναίσθητα τα   χεράκια τους στα επίμαχα σημεία ή εάν, αφού πια νιώσουν την «ηδονή» που τους προκαλεί αυτό το «παιχνίδι», το κάνουν συνειδητά. (πηγή: myworld) Βρεφικές απολαύσεις Τα παιδιά από τη βρεφική τους κιόλας ηλικία εξερευνούν το σώμα τους και, ακολουθώντας την ίδια παρόρμηση που τα οδηγεί στο να παίζουν με τα δάχτυλα, τα αφτιά ή τα ποδαράκια τους ανακαλύπτουν και τα γεννητικά τους όργανα. Η «ανακάλυψη» αυτή γίνεται συνήθως πιο σύντομα στα αγόρια απ’ ό,τι στα κορίτσια, ίσως επειδή τα γεννητικά όργανα στα αγοράκια είναι πιο ορατά και πιο εύκολα προσβάσιμα. Κατά το δεύτερο έτος της ζωής το παιδί «έλκεται» στο να γνωρίσει το σώμα του. Τα αγόρια, στα οποία η σεξουαλική διέγερση είναι πιο εμφανής, μπορεί να έχουν στύση όταν περιεργάζονται τα γεννητικά τους όργανα, την ώρα που ξυπνάνε ή όταν ξαπλώνουν για να κοιμηθούν. Στην ηλικία των τριών ανακαλύπτουν το φύλο και τη σεξουαλικότητά τους. Η σεξουαλικότητα σε αυτές τις ηλικίες ταυτίζεται με την ανακάλυψη του σώματος και αποτελεί μια πράξη που έχει ένα καταπραϋντικό, ηρεμιστικό αποτέλεσμα. Από το τέλος της νηπιακής ηλικίας και μετά, τα παιδιά μπορεί να επιδίδονται σε σεξουαλικές διερευνήσεις με τη μορφή παιχνιδιού με άλλα συνομήλικά τους. Μετά το πρώτο έτος παρατηρείται μια έντονη ενασχόληση του παιδιού με το σώμα του. Για αρκετούς γονείς είναι «έκπληκτο» να ανακαλύπτουν ότι η πρώιμη σεξουαλικότητα των παιδιών τους είναι εμφανή από αυτή την ηλικία. Πιθανών το ερμηνεύουν περισσότερο ενήλικα με την σκέψη που κάνει δηλαδή ένα ενήλικας παρά με την βιολογική – φυσιολογική διαδικασία ενός παιδιού. Δεν χρειάζεται με την ‘έκπληκτη αντίδραση οι γονείς να φοβίσουν το παιδί τους, ούτε να το κάνουν να αισθανθεί άσχημα ή αμήχανα. Γενικότερα, καλό είναι να επιτρέψουμε στο παιδί να εξερευνήσει το σώμα του, χωρίς να δίνουμε στην επιθυμία του αυτή περισσότερη προσοχή απ’ όση χρειάζεται. Παιδική αυτοικανοποίηση: Γύρω στον 11ο και 12 έτος της ηλικίας «ωριμάζει» η φάση της αυτοικανοποίησης. Μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα θεωρούσαν τον αυνανισμό αρρώστια που σαν αποτέλεσμα της είχε μελλοντικά την ανικανότητα, νευρασθένεια, κούραση..... Η λειτουργική και άκρως φυσιολογική διαδικασία απενοχοποιήθηκε και μάλιστα στις ομάδες γονέων είναι ένα από τα βασικότερα ζητήματα που ανοίγονται, θέτοντας ο καθείς της απόψεις του, είτε επηρεασμένος από προηγούμενες αντιλήψεις είτε προσαρμοσμένος στις υγιής συνθήκες και καταστάσεις. Ο αυνανισμός δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση επικινδυνότητα είτε σωματική είτε ψυχοφυσιολογική. Το 90% ποσοστιαία αυτοϊκανοποιούνται τα αγόρια και ένα 70% τα κορίτσια.. Αποτελεί ένα φυσικό μεταβατικό στάδιο της ανάπτυξης που την θέση του αργότερα παίρνει η ενεργή φυσιολογική σεξουαλική ικανοποίηση. Ας δίνουμε τον χώρο να μιλάμε για τα φυσιολογικά πράγματα ως έχουν και ας σταματήσουμε να τα ενοχοποιούμε και να τα τιμωρούμε!!!! ΑΥΤΟΕΙΚΟΝΑ: ΠΩΣ ΒΛΕΠΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥΣ Η εικόνα του εαυτού και συγκεκριμένα του σώματος δεν σταματά σχεδόν ποτέ να απασχολεί τον άνθρωπο. Σημασία βέβαια έχει η εξοικείωση, η φροντίδα, η αγάπη και αποδοχή που θα δείξει κάποιος από την νηπιακή του κιόλας ηλικία. Τα παιδιά ακόμα και από την ηλικία των τριών έχουν κυρίαρχη εικόνα και άποψη για το σώμα τους. Ιδίως τα κορίτσια συμβαίνει αρκετές φορές να βρίσκονται σε αμηχανία όταν κάποιο σημείο της γύμνιας τους δεν είναι προστατευμένο. Αυτό μπορούμε να πούμε ότι οφείλεται και στην μίμηση των προτύπων που έχουν. Στην εικόνα μιας μητέρας να θηλάζει το μωρό της το μεγαλύτερο αδερφάκι αντιδρά όπως ακριβώς και η μητέρα, δηλαδή εάν η μητέρα κρύψει αμέσως και με έντονο τρόπο το στήθος της για να μην το δει το μεγαλύτερο παιδί τότε το ίδιο θα αισθανθεί ότι το συγκεκριμένο σημείο εκτός από πηγή τροφής είναι και κάτι «κακό» που δεν το δείχνουμε.... Άθελα τους οι μεγάλοι ξεχνούν ή αποφεύγουν να γίνονται επεξηγηματικοί με τα παιδιά τους. Δεν αρκεί για τα παιδιά να μείνουν μόνο σε μία εικόνα αλλά τους είναι πιο ωφέλιμο και μελλοντικά εκπαιδευτικό να γνωρίζουν για όλες τις λειτουργίες του σώματος τους ακόμα και για πιο λόγο προφυλάσσουμε κάποια σημεία από κάποια άλλα. Ήδη από το 6ο έτος της ηλικίας ο ρόλος του φύλου έχει πλήρως αφομοιωθεί από το παιδί. Όταν εισέλθει στην φάση της ήβης, η ψυχοσεξουαλική του  ανάπτυξη και η διαφοροποίηση μεταξύ των δύο φύλων είναι πλέον επαρκώς διαμορφωμένες και τις περισσότερες φορές αμετάκλητες. Στην εφηβεία παρουσιάζονται και αρκετές αλλαγές βιολογικού και οργανικού χαρακτήρα. Είναι η περίοδος που ο νέος οριοθετεί την εικόνα του, συστήνεται μ’ αυτήν και τον ενδιαφέρει πλήρως η αποδοχή από τους άλλους. Η ωρίμανση των γεννητικών αδένων και της γενετήσιας λειτουργίας έχουν ποικίλες και σημαντικές επιπτώσεις στην συμπεριφορά του εφήβου (Herbet, 1998). Οι εντάσεις και οι «απροσδιόριστοι ζωηροί πόθοι» της εφηβείας προκαλούνται από την αφύπνιση της σεξουαλικής τους ορμής. Τα κορίτσια μπαίνουν στην ήβη όταν έχουν την πρώτη τους έμμηνη ρύση και τα αγόρια την πρώτη εκσπερμάτωση. Στα αγόρια η νυχτερινή ονείρωξη παρουσιάζεται συχνά και κατά την διάρκεια της προεφηβείας. Ονείρωξη χαρακτηρίζεται ο ακούσιος ερεθισμός των γεννητικών οργάνων κατά την διάρκεια του ύπνου. Είναι μία φυσιολογική έκφραση της ορμονικής έκρηξης που συμβαίνει στην περίοδο της εφηβείας και η οποία προετοιμάζει τον έφηβο για την μετέπειτα ομαλή σεξουαλική του ζωή. (Κρεατσας Γ. 2003) Στην ηλικία της εφηβείας η στάση των γονέων προς την εικόνα που έχει ο νέος για την σεξουαλικότητα του και την εικόνα του σώματος του είναι καταλυτική. Πολύ γρήγορα το «μικρό παιδάκι» γίνεται ένας αντιδραστικός κακόκεφος νέος, δεν θέλει να τον αγγίζει κανείς ιδίως τα αγόρια με τις μητέρες και τα κορίτσια με τους μπαμπάδες τους. Είναι και η φάση που οι γονείς συνωμοτούν με τα παιδιά του ιδίου φύλου «αυτά να τα πεις με την μητέρα σου» ή αντίστοιχα «Π. πρέπει να μιλήσεις για την προφύλαξη με τον γιο σου......»!!! Ο «σημαντικός κόσμος» του εφήβου ολοένα και γίνεται μπερδευτικός, ακατανόητος, βρίσκονται σε σύγχυση και μαζί μ’ αυτούς και οι γονείς. Παραθέτω ένα παράδειγμα: μητέρα και κόρη πηγαίνουν μαζί για ψώνια για κάτι που θέλει να αγοράσει η κόρη, είναι πρόσχαρη , ορεξάτη και ψάχνει να βρει εκείνο που θέλει. Το βρίσκει και είναι περιχαρής, συμφωνεί και η μητέρα σ’ αυτό, το δοκιμάζει και εκείνη την στιγμή τα βλέπει όλα αρνητικά επάνω της, σαν ξαφνικά το σώμα της να μην της αρέσει, να μην  είναι ευχαριστημένη με τίποτα, η όμορφη εικόνα που είχε πριν από λίγο εξαφανίστηκε και την θέση της πήρε  μία αυστηρότητα της εφήβου προς όλο της τον ε αυτό. Σ αυτήν την φάση η συμβουλή και τα λόγια του γονιού χρειάζεται να είναι μόνο ενθαρρυντικά, να ακούν την ανησυχία του νέου τους χωρίς να προσπαθούν απαραίτητα να μετακινήσουν αυτή τους την εικόνα γιατί θα έχουν ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που περίμεναν. Δίνουν χρόνο στο παιδί να εξοικειωθεί με τον εαυτό του, να αγαπήσει τα όποια σημεία του ακόμα και εκείνα που θεωρεί κάπως «ιδιαίτερα». Όταν επιτρέψει ο γονιός να το κάνει αυτό με τον εαυτό του θα το κάνει και το ίδιο το παιδί. Ένα πρότυπο ενός «τέλειου» γονιού θα επιφέρει το αποτέλεσμα και ενός «τέλειου-ψυχαναγκαστικού –με τον εαυτό του» παιδί. ΥΠΝΟΔΩΜΑΤΙΟ: ΑΥΣΤΗΡΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ Ο προσωπικό χώρος σ’ ένα σπίτι έχει συμβολική αλλά και βαθιά σημασία, το υπνοδωμάτιο των γονιών, των παιδιών ή εάν υπάρχει η δυνατότητα περισσότερων δωματίων για το κάθε ένα παιδί ξεχωριστά. Ο καθένας στον χώρο του έχει το δικαίωμα να το διαμορφώνει, να το διακοσμεί, να το αλλάζει σύμφωνα με τον χαρακτήρα, την ιδιοσυγκρασία και το γούστο του. Βέβαια όταν το παιδί είναι πολύ μικρό συνήθως το υποδέχεται ένας χώρος ήδη διαμορφωμένος και το παιδί προσαρμόζεται σ’΄αυτό μέχρι την φάση και την ηλικία που θα θελήσει να «μιλήσει» το δικό του γούστο, η δική του προσωπικότητα, κάτι που θα είναι πολύ κοντά σ’ αυτό που είναι ο ίδιος. Υπάρχουν κάποιοι κανόνες που από σπίτι σε σπίτι διαφέρουν, δηλαδή κάποιες οικογένειες θεωρούν ότι οι πόρτες των δωματίων είναι συνεχώς ανοιχτές και υπάρχει έντονη ανησυχία όταν δουν κάποια πόρτα –ιδίως των παιδιών – να είναι κλειστή. Κάποιες άλλες οικογένειες θεωρούν ότι το υπνοδωμάτιο του καθενός είναι ένας αυστηρά προσωπικός χώρος, που δικαίωμα να εισχωρήσει κάποιος άλλος έχει μόνο όταν του δοθεί. Δηλαδή τα παιδιά οφείλουν να ξέρουν από πολύ μικρή ηλικία ότι χτυπούν την πόρτα των γονιών πριν μπουν το ίδιο οφείλουν να κάνουν και οι γονείς στα δωμάτια των παιδιών τους. Τα ξαφνικά και απροειδοποίητα ανοίγματα θυμώνουν τα παιδιά ιδίως μεγαλύτερης ηλικίας και νιώθουν ένα συνεχή έλεγχο και έλλειψη εμπιστοσύνης. Χρειάζεται όμως να αναφέρουμε συγκεκριμένα από ποια ηλικιακή φάση χτίζεται η εμπιστοσύνη και τα όρια της ανοιχτής ή κλειστής πόρτας. Όταν το παιδί της νηπιακής ηλικίας έχει αποκτήσει το δικό του δωμάτιο, οι γονείς του έχουν διασφαλίσει να υπάρχει εύκολη πρόσβαση σ’ αυτό εάν συμβεί κάτι, ή ακούσουν κάτι, αυτό γίνεται με την βοήθεια της ενδοεπικοινωνίας, μ’ ένα μικρό διακριτικό φωτάκι ή με την πόρτα μισάνοιχτη. Αυτό προσφέρει ασφάλεια στο παιδί κατά την διάρκεια του ύπνου του. Ο χώρος αυτός είναι αποκλειστικά του παιδιού και αυτό φαίνεται από τα χρώματα, τα αντικείμενα, τα ρούχα, το ύφος που ανήκει στο παιδί, είναι ωφέλιμο στο υπνοδωμάτιο του παιδιού να μην τοποθετούνται πράγματα των ενηλίκων με την δικαιολογία ότι δεν υπάρχει άλλος αποθηκευτικό χώρος, ή αυτό μπορεί να γίνει μόνο εάν έχει διασφαλιστεί ότι το παιδί δεν θα έχει άμεση επαφή με τα αντικείμενα που δεν είναι δικά (ψηλά ντουλάπια κλπ). Στην σχολική ηλικία όπου τα παιδιά εκτός από τον ύπνο τους περνούν αρκετές ώρες διαβάζοντας και παίζοντας με τους συνομηλίκους τους τα παιδιά εξοικειώνονται περισσότερο με τον χώρο τους, μαθαίνουν από τους γονείς τους να σέβονται και να φροντίζουν αυτόν τον χώρο. ΠΡΟΣΟΧΗ: χρειάζεται πειθαρχία και σταθερότητα σ’΄αυτό, είναι κανονισμός το παιδί να συμμετέχει στην φροντίδα και τακτοποίηση του χώρου του και βέβαια οι γονείς δέχονται την προσπάθεια του χωρίς αυστηρό κριτήριο την τελειότητα, ας μην ξεχνούν ότι είναι παιδιά ανήλικα σχολικής ηλικίας. Πολύ αργότερα στην προεφηβεία και στην εφηβική φάση ο νέος βρίσκεται συνεχώς πίσω από μία κλειστή πόρτα και μάλιστα δηλώνει εμφανώς σ’ όποιον περνάει έξω από αυτή την θέση του ότι θέλει να είναι μόνος και να μην τον ενοχλεί κανείς!!!! Δεν είναι πάντα ανησυχητικό αυτό, είναι το ξεχώρισμα από το παιδί στον αυτόνομο ανατρεπτικό έφηβο!!! Υπάρχουν φορές που ο γονέας αιφνιδιαστικά μπορεί να ανοίξει την πόρτα του δωματίου του παιδιού του και να αντικρίσει την εικόνα του παιδιού που είτε αυνανίζεται, είτε περιεργάζεται το σώμα του. Εάν αυτό δεν γίνει αντιληπτό από το παιδί τότε ο γονιός το συζητά με κάποιον οικείο του ή με τον πατέρα / μητέρα, δεν χρειάζεται να κάνει κάτι εκείνη την στιγμή γιατί είναι πολύ πιθανό να αντιδράσει έντονα, από αμηχανία και να ωθήσει το παιδί να ενοχοποιηθεί για ότι είδε ο γονιός. Εάν πάλι ανοίγοντας την πόρτα το αντιληφθεί το παιδί, τότε πάλι φεύγει διακριτικά ο γονιός και σε κάποια στιγμή ο ενήλικας προσκαλεί σε συζήτηση το παιδί ή τον έφηβο για να μιλήσουν. Είναι σημαντικό η προσέγγιση σε όποια ηλικία και να είναι το παιδί να είναι διακριτική, με υπομονή και να ακούσουν οτιδήποτε έχει να τους ρωτήσει ή να τους πει το παιδί. Ας μην ξεχνούν οι γονείς ότι μ’ αυτό τον τρόπο «χτίζονται» οι σχέσεις σιγά –σιγά και σταθερά, με σκαμπανεβάσματα και ακυρώσεις. Το μωράκι που γέννησαν μεγαλώνει γίνεται παιδί, έφηβος, ενήλικας και έτσι όπως αναπτύσσεται χρειάζεται να αναπτύσσεται και να εξελίσσεται και η σχέση τους, στηριγμένη  στην αλληλοκατανόηση, στην υπομονή, στην διακριτικότητα αφήνοντας χώρο στο παιδί να αναπτυχθεί φυσιολογικά και όχι από φόβο και ενοχή να κρύβει κάθε του σκέψη, πράξη, πρωτοβουλία. Βαϊτσου Δήμητρα Οικογενειακή Ψυχοθεραπεύτρια - Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας Πηγή:  http://e-psychology.gr